Ο Κοσμάς είναι το ψηλότερο χωριό του Πάρνωνα και το δεύτερο ψηλότερο της Πελοποννήσου. Βρίσκεται στα όρια των νομών Αρκαδίας και Λακωνίας, χτισμένο στις νοτιοανατολικές παρυφές του βουνού σε υψόμετρο 1150 μέτρων.
Τα σπίτια είναι κατασκευασμένα με ντόπια πέτρα από Λαγκαδιανούς, Μακεδόνες και Κοσμίτες μαστόρους και ακολουθούν την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Είναι ένα από τα 41 χωριά της ορεινής Αρκαδίας που έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακοί οικισμοί.
Το «Αστέρι του Πάρνωνα» έχει θέα στον Αργοσαρωνικό κόλπο και όταν ο ορίζοντας είναι καθαρός φαίνονται τα νησιά Σπέτσες και Υδρα.
Δημοτική Ενότητα Κοσμά
Η Δημοτική Ενότητα Κοσμά αποτελείται από την κοινότητα του Κοσμά (356 κάτοικοι), την Μονή Ελώνης (4 μοναχές) και το Πηγάδι Κοσμά (2 κάτοικοι).
Το κοινοτικό γραφείο βρίσκεται στην πλατεία του Κοσμά.
Πρόεδρος του χωριού είναι ο Παναγιώτης Σταθούσης, συνταξιούχος του ΟΤΕ, ο οποίος και εξελέγη για πρώτη φορά στις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Μάιο του 2014.
Οι Κοσμίτες
Οι κάτοικοι είναι φιλήσυχοι, εργατικοί, δεμένοι με τη ζωή του βουνού, φιλόξενοι και καταδεκτικοί. Ασχολούνται με την γεωργία, την κτηνοτροφία, την μελισσοκομία και με τουριστικά επαγγέλματα (ξενώνες, ταβέρνες, ζαχαροπλαστεία, εμπορικά καταστήματα, κλπ.).
Πανούργοι επαγγελματίες:
Οι Κοσμίτες ήταν φημισμένοι μάστορες στις πέτρινες κατασκευές και ειδικεύτηκαν στην τέχνη του λιθοτόμου και του λαγουμιτζή ("μιναδόρου", του κατασκευαστή υπογείων στοών " λαγούμια").
Kατά αποκλειστικότητα στην Ελλάδα κατασκεύαζαν χτένια αργαλειού από καλάμι (επάγγελμα του χτενοποιού) και τα διέθεταν σε όλα τα Βαλκάνια. Αυτοί ονομάζονταν "Γιωργατζάδες" και είχαν ιδιαίτερη συνθηματική διάλεκτο, τα "Γιωργατζαίϊκα.
Φημισμένα είναι και τα Κοσμίτικα υφαντά και τα κεντήματα, που τα σχεδίαζαν και τα έφτιαχναν οι Κοσμίτισσες με τα χέρια τους και τον αργαλειό.
Παθιασμένοι αγωνιστές:
Οι Κοσμίτες προσέφεραν στον απελευθερωτικό αγώνα του έθνους, καθώς έλαβαν μέρος στον πόλεμο του 1897 κατά των Τούρκων, στα αντάρτικα σώματα των Μακεδονομάχων, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, στο εκστρατευτικό σώμα στη Ρωσία και στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.
Ένα επίτευγμα που έχει μείνει στην ιστορία είναι όταν το 1951 οι κάτοικοι του χωριού αποφάσισαν να κατασκευάσουν έναν δρόμο που θα ενώνει το χωριό τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Τότε έβαλαν ένα μεγάλο στοίχημα - να τελειώσει ο δρόμος που ενώνει το χωριό με την Λακωνία σε 100 ημέρες. Πράγματι με προσωπική δουλειά όλων των κατοίκων την 1η Ιουλίου του 1951, ανήμερα της γιορτής των πολιούχων του χωριού Αγίων Αναργύρων, το πρώτο αυτοκίνητο μπήκε στον Κοσμά.
Τα Προϊόντα
Το χωριό παράγει κηπευτικά, φρούτα, κτηνοτροφικά, μέλι, καρύδια και τα ονομαστά στην αγορά Κοσμίτικα Κάστανα.
Στην πλατεία του Κοσμά υπάρχουν καταστήματα με παραδοσιακά τοπικά προϊόντα και χειροποίητα είδη κεραμικής τέχνης.
Οι Σύλλογοι
Τι κι' αν έφυγαν από τον τόπο τους, οι Κοσμίτες δεν ξέχασαν ποτέ από που προέρχονται...
Ο Σύνδεσμος Κοσμιτών Αθήνας λειτουργεί από το 1936, ο Σύλλογος Κοσμιτών "Οι Άγιοι Ανάργυροι" στο Σικάγο (ΗΠΑ) με πλούσια ιστορία από το 1903, η "Πολιτιστική και Οικολογική Κίνηση Κοσμά" από το 1996, ενώ υπάρχουν μέχρι και σύλλογοι στη Ρουμανία και το Σιδνεϋ της Αυστραλίας.
Περισσότερα για τους συλλόγους των απανταχού Κοσμιτών.
Το Κληροδότημα
Ο Γεώργιος Κοντογιάννης του Φιλίππου βρίσκεται στην κορυφή των ευεργετών του Κοσμά. Το 1934 άφησε στην κοινότητα ολόκληρη την αποκτειθήσα στην Αμερική περιουσία του.
Αυτή περιλαμβάνει:
Στην διαθήκη, μεταξύ άλλων, προβλέπονται κάποια βοηθήματα γάμου και οδηγίες σχετικά με το πως θα εκλέγεται η διοίκηση του κληροδοτήματος.
Οι Εκδηλώσεις
Στο χωριό διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις με αφορμή θρησκευτικές γιορτές, ιστορικά γεγονότα αλλά και αθλητικά events.
Τι κι' αν έφυγαν από τον τόπο τους, οι Κοσμίτες δεν ξέχασαν ποτέ από που προέρχονται...
Ο Σύνδεσμος Κοσμιτών Αθήνας λειτουργεί από το 1936, ο Σύλλογος Κοσμιτών "Οι Άγιοι Ανάργυροι" στο Σικάγο (ΗΠΑ) με πλούσια ιστορία από το 1903, η "Πολιτιστική και Οικολογική Κίνηση Κοσμά" από το 1996, ενώ υπάρχουν μέχρι και σύλλογοι στη Ρουμανία και το Σιδνεϋ της Αυστραλίας.
Περισσότερα για τους συλλόγους των απανταχού Κοσμιτών.
Το Κληροδότημα
Ο Γεώργιος Κοντογιάννης του Φιλίππου βρίσκεται στην κορυφή των ευεργετών του Κοσμά. Το 1934 άφησε στην κοινότητα ολόκληρη την αποκτειθήσα στην Αμερική περιουσία του.
Αυτή περιλαμβάνει:
- Μία ημιτριόροφον οικία επί των οδών Μητροπόλεως 61 & Πανδρόσου στο κέντρο της Αθήνας.
- Ημιδιόροφον οικία επί των οδών Κασταλίας 13 & Σπετσών στην Κυψέλη.
- Μία διόροφον οικία στον Κοσμά.
- Αγροτικά κτήματα στον Κοσμά.
Στην διαθήκη, μεταξύ άλλων, προβλέπονται κάποια βοηθήματα γάμου και οδηγίες σχετικά με το πως θα εκλέγεται η διοίκηση του κληροδοτήματος.
Οι Εκδηλώσεις
Στο χωριό διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις με αφορμή θρησκευτικές γιορτές, ιστορικά γεγονότα αλλά και αθλητικά events.
1.) Η Κοίμηση της Θεοτόκου
Γιορτάζεται το δεκαπενταύγουστο με εκκλησιασμό των πιστών στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων και μεγάλο πανηγύρι με ζωντανή μουσική και παραδοσιακούς χορούς στην Πλατεία του χωριού.
Στις 15 Αυγούστου γιορτάζει και το Μοναστήρι της Έλωνας με την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, και πολύς είναι ο κόσμος που περπατά ατέλειωτα χιλιόμετρα για να φθάσει στο μοναστήρι, τηρώντας τα τάματα προς την Μεγαλόχαρη.
2.) Σελινούντια
Πολιτιστικές, αθλητικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις που τελούνται τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούλιο - Αύγουστο), στις οποίες περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ο εορτασμός του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου και ο Εορτασμός του Αγίου Ιωάννη στην περιοχή «Πηγάδι».
Η ονομασία «Σελινούντια» προέρχεται από τον παλιό Δήμο Σελινούντος με έδρα τον Κοσμά, και την ονομασία του να προέρχεται από την αρχαία πόλη Σελινούς, στην οποία βρισκόταν ιερό του θεού Απόλλωνα, το οποίο έχει ανασκαφεί στην ευρύτερη περιοχή και για το οποίο υπάρχουν ενδείξεις πως χρονολογείται από την Μυκηναϊκή εποχή.
3.) Αγώνας Ανωμάλου Δρόμου Πάρνωνα
Αθλητικό γεγονός που διοργανώνεται την Πρωτομαγιά και αποτελεί ουσιαστικά έναν πλήρη κύκλο στο οροπέδιο του Πάρνωνα, που βρίσκεται κάτω από το χωριό. Οι δρομείς καλούνται να διανύσουν μία απόσταση ημιμαραθωνίου μέσα από πυκνά ελατοδάση, γάργαρα νερά, σχεδόν ερειπωμένους οικισμούς και το ξακουστό καστανοδάσος του Κοσμά.
4.) Εορτή Άγίων Αναργύρων
Ο Κοσμάς και ο Δαμιανός είναι οι πολιούχοι του χωριού και γιορτάζουν την 1η Ιουλίου με κάθε λαμπρότητα. Κατά την εορτή κάθε χρόνο παρίσταται και χοροστατεί της λειτουργίας ο γεννημένος στον Κοσμά (1929) σεβασμιώτατος μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου Σεραφείμ (κατά κόσμον Σωκράτης Ρόρης) ο οποίος παραμένει μέχρι και σήμερα ο αρχαιότερος σε πρεσβεία χειροτονίας Μητροπολίτης της Ελλαδικής Εκκλησίας (από τις 24 Νοεμβρίου του 1968). Στα πλαίσια των εορτασμών γίνεται και περιφορά της εικόνας στους δρόμους του χωριού.
5.) Φεστούτσι
Η μάχη του Φεστούτσιου μεταξύ των αγωνιστών του Κοσμά και των Ιταλών κατακτητών τιμάται κάθε χρόνο στις 27 Ιουλίου στο χώρο όπου βρίσκεται το ομώνυμο μνημείο. Η μάχη είχε νικηφόρα έκβαση υπέρ των Ελλήνων αλλά οι κοσμίτες έδειξαν τότε το ανθρώπινο πρόσωπό τους περιθάλπτοντας τους ηττημένους τραυματίες στο σχολείο του χωριού, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο την ευγνωμοσύνη τους για την ηπιότερη συμπεριφορά των Ιταλών στρατιωτών σε σχέση με τους Γερμανούς, κατά την κατοχή.
6.) Επίσκεψη εικόνας της Έλωνας (7-8 Σεπτέμβρη)
Η εικόνα της Έλωνας «ανεβαίνει» στο χωριό κάθε χρόνο στις 7 του Σεπτέμβρη και διανυκτερεύει σε αυτό για μία ημέρα. Την υποδέχεται η φιλαρμονική του Δήμου Νότιας Κυνουρίας, ενώ τελείται εσπερινός την ημέρα της άφιξης και όρθρος την επομένη, πριν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας πάρει το δρόμο της επιστροφής για το μοναστήρι της Έλωνας.
Γιορτάζεται το δεκαπενταύγουστο με εκκλησιασμό των πιστών στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων και μεγάλο πανηγύρι με ζωντανή μουσική και παραδοσιακούς χορούς στην Πλατεία του χωριού.
Στις 15 Αυγούστου γιορτάζει και το Μοναστήρι της Έλωνας με την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, και πολύς είναι ο κόσμος που περπατά ατέλειωτα χιλιόμετρα για να φθάσει στο μοναστήρι, τηρώντας τα τάματα προς την Μεγαλόχαρη.
2.) Σελινούντια
Πολιτιστικές, αθλητικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις που τελούνται τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούλιο - Αύγουστο), στις οποίες περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, ο εορτασμός του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου και ο Εορτασμός του Αγίου Ιωάννη στην περιοχή «Πηγάδι».
Η ονομασία «Σελινούντια» προέρχεται από τον παλιό Δήμο Σελινούντος με έδρα τον Κοσμά, και την ονομασία του να προέρχεται από την αρχαία πόλη Σελινούς, στην οποία βρισκόταν ιερό του θεού Απόλλωνα, το οποίο έχει ανασκαφεί στην ευρύτερη περιοχή και για το οποίο υπάρχουν ενδείξεις πως χρονολογείται από την Μυκηναϊκή εποχή.
3.) Αγώνας Ανωμάλου Δρόμου Πάρνωνα
Αθλητικό γεγονός που διοργανώνεται την Πρωτομαγιά και αποτελεί ουσιαστικά έναν πλήρη κύκλο στο οροπέδιο του Πάρνωνα, που βρίσκεται κάτω από το χωριό. Οι δρομείς καλούνται να διανύσουν μία απόσταση ημιμαραθωνίου μέσα από πυκνά ελατοδάση, γάργαρα νερά, σχεδόν ερειπωμένους οικισμούς και το ξακουστό καστανοδάσος του Κοσμά.
4.) Εορτή Άγίων Αναργύρων
Ο Κοσμάς και ο Δαμιανός είναι οι πολιούχοι του χωριού και γιορτάζουν την 1η Ιουλίου με κάθε λαμπρότητα. Κατά την εορτή κάθε χρόνο παρίσταται και χοροστατεί της λειτουργίας ο γεννημένος στον Κοσμά (1929) σεβασμιώτατος μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου Σεραφείμ (κατά κόσμον Σωκράτης Ρόρης) ο οποίος παραμένει μέχρι και σήμερα ο αρχαιότερος σε πρεσβεία χειροτονίας Μητροπολίτης της Ελλαδικής Εκκλησίας (από τις 24 Νοεμβρίου του 1968). Στα πλαίσια των εορτασμών γίνεται και περιφορά της εικόνας στους δρόμους του χωριού.
5.) Φεστούτσι
Η μάχη του Φεστούτσιου μεταξύ των αγωνιστών του Κοσμά και των Ιταλών κατακτητών τιμάται κάθε χρόνο στις 27 Ιουλίου στο χώρο όπου βρίσκεται το ομώνυμο μνημείο. Η μάχη είχε νικηφόρα έκβαση υπέρ των Ελλήνων αλλά οι κοσμίτες έδειξαν τότε το ανθρώπινο πρόσωπό τους περιθάλπτοντας τους ηττημένους τραυματίες στο σχολείο του χωριού, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο την ευγνωμοσύνη τους για την ηπιότερη συμπεριφορά των Ιταλών στρατιωτών σε σχέση με τους Γερμανούς, κατά την κατοχή.
6.) Επίσκεψη εικόνας της Έλωνας (7-8 Σεπτέμβρη)
Η εικόνα της Έλωνας «ανεβαίνει» στο χωριό κάθε χρόνο στις 7 του Σεπτέμβρη και διανυκτερεύει σε αυτό για μία ημέρα. Την υποδέχεται η φιλαρμονική του Δήμου Νότιας Κυνουρίας, ενώ τελείται εσπερινός την ημέρα της άφιξης και όρθρος την επομένη, πριν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας πάρει το δρόμο της επιστροφής για το μοναστήρι της Έλωνας.
